لیشمانیوز یا بیماری سالک چیست ؟ leishmaniasis

Name: سالن زیبایی بورگ پردیس
Price range: $$

Mohsen Zareinejad
آموزش سلامت عمومی, پوست و مو
۱۴۰۳/۰۳/۲۷
۲۰ مهر ۱۴۰۳

با توجه به افزایش بیماری سالک در ایران تصمیم گرفتم این بار در مورد این بیماری بنویسم. این مقاله میتواند پاسخگوی این سوالات باشد: درمان سالک چیست، سالک چیست و و درمان آن چیست؟ علائم سالک چیست؟اگر سالک درمان نشود چه میشود؟سالک چیست. آیا سالک واگیر دار است؟

۳ شکل اصلی لشیمانیوز یا سالک وجود دارد:

١- سالک احشایی (همچنین به نام کالاآزار که جدی ترین شکل بیماری است معروف است)،
٢- لشیمانیوز یا سالک پوستی (شایع ترین)
٣- پوستی مخاطی.

سالک چیست و درمان آن ؟

لشیمانیوز یا بیماری سالک توسط انگل های تک یاخته ای ایجاد شده که توسط نیش پشه خاکی فلبوتومین آلوده منتقل می شود. این بیماری برخی از فقیرترین افراد را تحت تاثیر قرار می دهد و با سوء تغذیه، جابجایی جمعیت، سیستم ایمنی ضعیف و کمبود منابع مالی مرتبط است.

لیشمانیوز همچنین با تغییرات محیطی مانند جنگل زدایی، ساخت سدها، طرح های آبیاری و شهرنشینی مرتبط میباشد. تخمین زده می شود که سالانه ۷۰۰۰۰۰ تا ۱ میلیون مورد جدید از این بیمارى رخ می دهد.

تنها بخش کوچکی از افراد آلوده به انگل های عامل لیشمانیوز در نهایت بهبود میابند.

بیماری سالک توسط یک انگل تک یاخته از بیش از ۲۰ گونه لیشمانیا ایجاد می شود. بیش از ۹۰ گونه پشه خاکی برای انتقال انگل لیشمانیا شناخته شده است. ۳ شکل اصلی این بیماری وجود دارد:

لشیمانیوز یا سالک احشایی (VL)

که به نام کالاآزار نیز شناخته می شود، در صورت عدم درمان در بیش از ۹۵ درصد موارد کشنده است. این بیماری با حملات تب، کاهش وزن، بزرگ شدن طحال و کبد و کم خونی مشخص می شود. بیشتر موارد در برزیل، شرق آفریقا و در هند رخ می دهد. تخمین زده می شود که سالانه ۵٠ هزار تا ٩٠ هزار مورد جدید VL در سراسر جهان رخ داده که تنها بین ۲۵ تا ۴۵٪ به WHO گزارش می شود. این بیماری همچنان یکی از بیماری های انگلی با پتانسیل شیوع و مرگ و میر بالا است. در سال ۲۰۲۰، بیش از ۹۰ درصد موارد جدید گزارش شده به WHO در ۱۰ کشور رخ داده است به شرح زیر میباشد:

برزیل، چین، اتیوپی، اریتره، هند، کنیا، سومالی، سودان جنوبی، سودان و یمن. متاسفانه ایران امسال شیوع این بیماری را داشته است.

سالک جلدی (CL)

شایع‌ترین شکل بیماری سالک است و باعث ایجاد ضایعات پوستی، عمدتاً زخم میشود که جای زخم‌های مادام‌العمر را بر جای می‌گذارد. حدود ۹۵ درصد موارد CL در قاره آمریکا، حوزه مدیترانه، خاورمیانه و آسیای مرکزی رخ می دهد. در سال ۲۰۲۰ بیش از ۸۵ درصد موارد جدید CL در ۱۰ کشور زیر رخ داده است: افغانستان، الجزایر، برزیل، کلمبیا، عراق، لیبی، پاکستان، پرو، جمهوری عربی سوریه و تونس. تخمین زده می شود که سالانه بین ۶۰۰۰۰۰ تا ۱ میلیون مورد جدید در سراسر جهان رخ می دهد.

سالک مخاطی

منجر به تخریب جزئی یا کامل غشاهای مخاطی بینی، دهان و گلو می شود. بیش از ۹۰ درصد موارد لیشمانیوز مخاطی جلدی در بولیوی (کشور چند ملیتی)، برزیل، اتیوپی و پرو رخ می دهد.

انتقال (اپیدمیولوژى) واگیری و سرایت

انگل بیماری سالک از طریق نیش پشه خاکی فلبوتومین آلوده که از خون برای تولید تخم تغذیه می کند، منتقل می شود. اپیدمیولوژی لیشمانیوز به ویژگی‌های گونه‌های انگل و پشه خاکی: ویژگی‌های اکولوژیکی محل انتقال، مواجهه فعلی و گذشته جمعیت انسانی با انگل و رفتار انسانى بستگی دارد. حدود ۷۰ گونه جانوری از جمله انسان به عنوان میزبان طبیعی انگل لیشمانیوز یافت شده اند.

سازمان جهانی بهداشت در منطقه آفریقا

سالک احشایی، پوستی یا مخاطی در الجزایر و کشورهای شرق آفریقا که به شدت بومی هستند، رخ میدهد. در شرق آفریقا، شیوع لیشمانیوز احشایی زود به زود است.

سازمان جهانی بهداشت قاره آمریکا

اپیدمیولوژی سالک جلدی در قاره آمریکا بسیار پیچیده است، با تغییرات در چرخه های انتقال، میزبان ها، علائم بالینی و پاسخ به درمان، و گونه های متعدد لیشمانیوز در یک منطقه جغرافیایی همراه است. در سال ۲۰۲۰، برزیل بیش از ۹۷ درصد موارد VL را در آن منطقه نشان داد.

سازمان جهانى بهداشت منطقه مدیترانه شرقی

این منطقه ۸۰ درصد از موارد سالک جلدی در سراسر جهان را داراست. لیشمانیوز احشایی در عراق، سومالی، سودان و یمن به شدت بومی است.

سازمان جهانى بهداشت اروپا

سالک جلدی و احشایی در این منطقه بومی است. در سال ۲۰۲۰، ۱۹۹ مورد وارداتی عمدتاً از آفریقا و آمریکا از این منطقه گزارش شده است.

سازمان جهانى بهداشت جنوب شرقی آسیا

لیشمانیوز احشایی شکل اصلی این بیماری در این منطقه است و سالک جلدی نیز بومی است. این منطقه تنها منطقه ای است که برای از بین بردن لیشمانیوز احشایی به عنوان یک مشکل بهداشت عمومی تا سال ۲۰۲۰ اقدام کرده است. در سال ۲۰۲۰، این منطقه حدود ۲۲۹۵ مورد را کشف کرد – که کمترین تعداد در تاریخ است.

سالک پوستی پس از کالاآزار (PKDL)

لیشمانیوز پوستی پس از کالاآزار (PKDL) معمولاً دنباله‌ای از سالک احشایی است که به صورت راش ماکولا، پاپولار یا ندول روی صورت، بازوها، تنه و سایر قسمت‌های بدن ظاهر می‌شود. این بیماری عمدتاً در شرق آفریقا و در شبه قاره هند رخ می‌دهد، جایی که ۵ تا ۱۰ درصد از بیماران مبتلا به کالاآزار هستند. معمولاً ۶ ماه تا ۱ سال یا بیشتر پس از بهبود ظاهری، کالاآزار ظاهر می شود، اما می تواند زودتر نیز رخ دهد. افراد مبتلا به PKDL منبع بالقوه عفونت لیشمانیا در نظر گرفته می شوند.

عفونت همزمان لیشمانیا-HIV

افراد مبتلا به لیشمانیا-HIV شانس بالایی برای ابتلا به بیماری بالینی و میزان عود و مرگ و میر دارند. درمان ضد رتروویروسی پیشرفت بیماری را کاهش می دهد، عود را به تاخیر می اندازد و بقای بیماران مبتلا را افزایش می دهد. تا سال ۲۰۲۱، عفونت همزمان لیشمانیا-HIV از ۴۵ کشور گزارش شده است. نرخ بالای عفونت همزمان لیشمانیا-HIV از برزیل، اتیوپی و ایالت بیهار در هند گزارش شده است.

عوامل خطر سالک

شرایط اجتماعی و اقتصادی

فقر، خطر ابتلا به سالک را افزایش می دهد. وضعیت نامناسب مسکن و بهداشت خانگی (مانند عدم مدیریت زباله یا فاضلاب باز.) ممکن است مکان‌های تکثیر و استراحت پشه خاکی و همچنین دسترسی آنها به انسان را افزایش دهد. پشه خاکی ها جذب خانه های شلوغ می شوند زیرا منبع خوبی از وعده های غذایی خون هستند. رفتار انسان، مانند خوابیدن در بیرون یا روی زمین، ممکن است خطر را افزایش دهد.

سوء تغذیه

رژیم های غذایی فاقد پروتئین، آهن، ویتامین A و روی خطر پیشرفت عفونت را به یک بیماری کامل افزایش می دهند.

تحرک جمعیت

اپیدمی های سالک جلدی و احشایی اغلب با مهاجرت و جابجایی افراد غیر ایمن به مناطقی با چرخه های انتقال همراه است. قرار گرفتن در معرض بیمارى و همچنین جنگل زدایی گسترده عوامل مهمی هستند.

تغییرات محیطی

بروز لیشمانیوز می تواند تحت تأثیر تغییرات شهرنشینی و هجوم انسان به مناطق جنگلی باشد.

تغییر آب و هوا

لیشمانیوز حساس به آب و هوا است زیرا به طرق مختلف اپیدمیولوژی آن تاثیر گذار است:

تغییرات دما، بارندگی و رطوبت

نوسانات کوچک دما می تواند تأثیر زیادى بر چرخه رشد لیشمانیا پروماستیگوت داشته باشد. و امکان انتقال انگل را در مناطقی که قبلاً برای بیماری بومی نبوده است، فراهم کند.خشکسالی، قحطی و سیل می تواند منجر به جابجایی و مهاجرت گسترده مردم به مناطق مبتلا به لیشمانیا شود. و تغذیه نامناسب می تواند ایمنی آنها را به خطر بیندازد.

تشخیص و درمان سالک

در لیشمانیوز احشایی، تشخیص با ترکیبى از علائم بالینی و تست‌های انگلی یا سرولوژیکی (مانند تست‌های تشخیصی سریع) انجام می‌شود. در لیشمانیوز جلدی و مخاطی تست‌های سرولوژیک ارزش محدودى دارند و علائم بالینی با تست‌های انگلی تشخیص را تایید می‌کند.

درمان سالک به عوامل متعددی از جمله نوع بیماری، پاتولوژی ها، گونه های انگل و موقعیت جغرافیایی بستگی دارد. لیشمانیوز یک بیماری قابل درمان است که نیاز به سیستم ایمنی مناسب دارد؛ زیرا داروها انگل را از بدن خارج نمی‌کنند. بنابراین در صورت سرکوب سیستم ایمنی، خطر عود بیماری وجود دارد. همه بیمارانی که به عنوان لیشمانیوز احشایی تشخیص داده شده اند نیاز به درمان سریع و کامل دارند. اطلاعات دقیق در مورد درمان اشکال مختلف بیماری بر اساس موقعیت جغرافیایی در گزارش فنی سازمان بهداشت جهانی ۹۴۹، “کنترل لیشمانیوز” موجود است.

پیشگیری و کنترل سالک

پیشگیری و کنترل لیشمانیوز به ترکیبی از راهبردها نیاز دارد. زیرا انتقال و سرایت، در یک سیستم بیولوژیکی پیچیده شامل میزبان انسان یا حیوان، انگل و پشه خاکی رخ می دهد. استراتژی های کلیدی برای پیشگیری در زیر ذکر شده است:

١- تشخیص زودهنگام و درمان سریع و موثر، شیوع بیماری را کاهش داده و از ناتوانی و مرگ جلوگیری می کند. و به کاهش انتقال و نظارت بر گسترش بیماری کمک می کند. در حال حاضر داروهای ضد لیشمانیا بسیار موثر و ایمن به ویژه برای سالک احشایی وجود دارد. اگرچه استفاده از آنها ممکن است دشوار باشد اما دسترسی به داروها به لطف یک طرح مورد مذاکره WHO و برنامه اهدای دارو از طریق WHO به طور قابل توجهی بهبود یافته است.

٢- کنترل ناقل، به کاهش یا قطع واگیری و سرایت بیماری کمک میکند: از طریق کاهش تعداد پشه خاکى. روش‌های کنترل شامل اسپری حشره‌کش، استفاده از تورهای حشره‌کش، مدیریت محیط‌ زیست و حفاظت شخصی است.

٣- نظارت مؤثر بر بیماری برای اقدام سریع در طول همه‌گیری‌ها و موقعیت‌هایی با نرخ بالای مرگ و میر تحت درمان مهم است.

۴- کنترل میزبان های حیوانى پیچیده است و باید متناسب با موقعیت محلی باشد.

۵- کمک اجتماعی و تقویت مشارکت ها و افزایش آموزش. مشارکت و همکاری با سهامداران مختلف و سایر برنامه های کنترل بیماری های منتقله از طریق ناقل بسیار مهم است.

WHO

کار WHO در مورد کنترل لیشمانیوز شامل موارد زیر است:

١- حمایت از برنامه‌های ملی کنترل سالک از نظر فنی و مالی برای تهیه دستورالعمل‌های به‌روز و تهیه برنامه‌های کنترل بیماری، از جمله سیستم‌های نظارت پایدار و مؤثر، و سیستم‌های آمادگی براى پاسخ به همه‌گیری.

٢- نظارت بر روند بیماری و ارزیابی تأثیر فعالیت‌های کنترلی که امکان افزایش آگاهی و ارتقای دسترسی عادلانه به خدمات بهداشتی را فراهم می‌کند.

٣- تدوین راهبردها و استانداردهای سیاستی برای پیشگیری و کنترل لیشمانیوز و نظارت بر اجرای آنها.

۴- ترویج تحقیقات و کنترل مؤثر لیشمانیوز از طریق داروهای ایمن و مقرون به صرفه و همچنین ابزارها و واکسن‌های تشخیصی.

۵- حمایت از برنامه های کنترل ملی برای اطمینان از دسترسی به داروهای تضمین شده با کیفیت.

در زیر عکس و فیلم های مرتبط را میتوانید مشاهده کنید